Vluchten, vechten en bevriezen

Wanneer vluchten, vechten en bevriezen ooit verkeerd zijn ingezet, ontstaan er traumatische symptomen. Hoe zit dat? Wat gebeurt er tijdens bedreigende situaties? Waarom blijven mensen soms hangen in vlucht- of vechtgedrag? Wat maakt dat je in situaties kunt verstijven van angst en niet kunt reageren? Kun je dit oplossen? Dit thema heb ik uitgelicht uit mijn blog: ‘Burnout, een drama of een zegen?’ van december 2019. Het zijn overlevingsstrategieën die vanaf meerdere kanten te belichten zijn en niet per definitie gelinkt zijn aan een burnout.

Verdedigingsmechanisme

Het is het instinctieve verdedigingsmechanisme van vluchten en vechten. Ons oerbrein zet automatisch deze mechanismen in om te overleven. Als er gevaar is vlucht je, als iemand je aanvalt dan vecht je. Dit stamt al uit de tijd van de jagers en de boeren ofwel de prehistorie. Wanneer er een bedreigende situatie ontstaat, worden er adrenaline en cortisol in het lichaam aangemaakt om actie te ondernemen. Maar je kunt in verwarring raken, moet je nu vluchten óf vechten? In dat twijfelmoment ontstaat de bevriezing. Door te bevriezen van angst is er geen actie, de actie die je helpt om te overleven.

Traumatische ervaringen

Als je bedreigende situaties meemaakt, heb je normaal gesproken de keuze om te vluchten of te vechten. Daar denk je niet bewust bij na, dat gaat vanzelf. Stel nu dat je in een situatie bent waarin je wel wilt vluchten, maar niet kunt vluchten. Je moet laten gebeuren wat er gebeurt. Denk hierbij aan bv. seksueel misbruik. In de meeste gevallen van seksueel misbruik is men niet in staat om te vluchten of te vechten door bv. bedreiging, of omdat je kind bent of doordat je mentaal niet sterk genoeg bent om enige actie te ondernemen. Het enige dat overblijft is de bevriezing. Ondertussen heeft het lichaam wel van alles in werking gezet om te vluchten of te vechten. Ik noem het de lichamelijke actie-energie die in de genoemde situatie niet ingezet kan worden.

Actie-energie

De energie die het lichaam heeft aangemaakt om te vluchten of te vechten en vervolgens niet gebruikt wordt, blijft lichamelijk vastzitten door de bevriezing. Hierbij kun je je voorstellen dat ook de psychische angst die opkwam tijdens de bedreigende situatie zich heeft vastgezet tijdens de bevriezing. Dieren die in levensbedreigende situaties hebben meegemaakt, schudden de niet-gebruikte energie van zich af en lopen verder. Wij als mens zijn er niet zo goed in om lichamelijk op de juiste manier te ontladen. Daar zit het probleem van traumatische symptomen. Het zit niet in de negatieve ervaring, maar in de vastzittende energie. Lees meer in het boek van Peter A. Levine, De tijger ontwaakt.

Gevolgen van vastzittende actie-energie

• Vlucht- of vechtgedrag
• Bevriezen in allerlei situaties
• Situaties ontlopen
• Psychische symptomen
• Lichamelijke klachten

Vlucht- of vechtgedrag

Het oerbrein dat automatisch het vlucht- of vechtalarm ooit aanzette, staat mogelijk nog steeds aan. De adrenaline en de cortisol blijven geactiveerd. Op het vluchtalarm had je toen moeten vluchten en dan was het alarm vanzelf uitgegaan. Praktisch kon dat niet, dus het alarm staat mogelijk nog altijd aan. Je staat voortdurend in de vluchtstand. Ikzelf zat bv. altijd op het puntje van een stoel, startklaar om te vluchten. Daarnaast houd je vluchtgedrag in stand door bv. moeilijke situaties te vermijden of door te vluchten voor je eigen gevoel en emoties. Hetzelfde geldt voor het vechtalarm. Het gevoel dat je altijd alert moet zijn voor het geval dat er iets kan gebeuren. Dit is een beknopte versie.

Bevriezen

Bevriezen maakt dat mensen in diverse situaties spontaan niet meer in staat zijn te reageren. Niet fysiek en niet mentaal. Zij kunnen zelfs in de ‘vriesmodus’ terecht komen waarbij zij nog moeilijk of niet te bereiken zijn. Lees ook mijn boek; Wilskracht en Engelengeduld blz. 49 waar ik schrijf over ‘De wereld van niets’. Zelf heb ik regelmatig tijd in de vriesmodus doorgebracht.

Situaties ontlopen

Mensen met vliegangst ontwijken de vliegtuigen. Mensen met hoogtevrees ontwijken hoogtes. Dat is helder en hoeft niet persé een probleem te zijn. Maar het kan ook zijn dat er situaties ontlopen worden die wel nuttig zijn zoals boodschappen doen of naar school gaan vanwege straatvrees.

Psychische symptomen

De actie-energie moet stil gehouden worden, terwijl de energie eruit wil. Daardoor ontstaan er symptomen als depressie, angst, psychosomatische problemen en allerlei vormen van negatief gedrag. De welbekende doofpot die liever ontweken wordt vanwege de vastzittende energie die tegelijkertijd loskomt. Ook PTSS is een goed voorbeeld van vastzittende energie.

Lichamelijke klachten

Chronische vermoeidheid en slapeloosheid zijn duidelijke voorbeelden van het onder controle houden van de actie-energie, de energie die juist actie wil. Van binnen ontstaat het gevecht van energie die weg wil en aan de andere kant wordt dit tegengehouden. Maar ook lichamelijke klachten als uitval van ledematen, buikklachten en hoofdpijn.

Energie weer laten stromen

Stap een is bewustwording van wat er werkelijk gebeurt in lichaam en geest. Hier heb je zojuist al een en ander over gelezen. Stap twee is de keuze die jij maakt. Wil jij uit deze vecht-, vlucht of vriesmodus? Dan wordt stap drie, de actie om te bedenken hoe je dit wilt gaan doen. Misschien kun je met een vertrouwd persoon eens een gesprek voeren. Op dat moment gaat er al energie stromen. Bedenk of je bereid bent om de negatieve situatie te benoemen en de vastzittende energie vrij wilt laten stromen. Als je voelt dat je hier hulp bij nodig hebt, zoek die dan vooral op. Wil je met mij jouw herstelproces ingaan? Maak dan een afspraak via email:

yvonne@praktijkdeoverwinning.nl

Liefs, Yvonne❤️